Церебралната исхемија е втора водечка причина за смртност во Албанија, но јавниот здравствен систем не гарантира интервенции за спасување живот, принудувајќи ги пациентите и нивните семејства да платат илјадници евра од својот џеб во приватна болница за да преживеат.
Кога неговата сестра доживеа церебрална исхемија минатата година, Арбен* беше пред тежок избор. На одделението за неврологија во Универзитетскиот болнички центар „Мајка Тереза“ лекарите и рекле дека 61-годишната сестра е во тешка состојба и дека треба итна операција за да преживее.
Но, врзани беа и лекарите – интервенцијата не се вршеше во државата, туку само во една од приватните болници во земјава.
„Потпишавме да ја извадиме пациентката на наше барање и ја однесовме во Американската болница 3, дојде итната помош и ја однесе“, се сеќава Арбен, чие име беше сменето на негово барање да зборува под услов да остане анонимен.
„Кога отидовме таму, ни рекоа дека цената на интервенцијата е 20 илјади евра. Но, не го пуштаа во собата без да дадат капар“, додаде тој.
Арбен вели дека за време на викендот ги погодила болеста и немале пари. Бидејќи секоја минута се закануваше по животот на неговата сестра, тие побрзаа да бараат заеми за да ја платат болницата.
Во битката меѓу животот и смртта, многу членови на семејствата на пациентите со мозочен удар се најдоа во дилема „плати или умри“ во последните години, откако најголемиот болнички центар во земјата не успеа да изврши тромбектомија – хируршка процедура со која се отстранува згрутчувањето на крвта од блокираната артерија во мозокот.
Голем број членови на семејството во одделни интервјуа за БИРН изјавија дека биле принудени да потпишат отпусни документи од QSUT и дека нивните најблиски биле префрлени во Американската болница 3 за да си ги спасат животите, во замена за исплати од 18.000 до 20.000 евра, кои државата не ги враќа.
Болестите на циркулаторниот систем се водечка причина за смртност во Албанија, а исхемичните мозочни удари или церебралните хеморагии се натпреваруваат со срцевите удари за најголем број случаи и смртни случаи.
Но, и покрај високиот ризик, јавниот здравствен систем во Албанија не гарантира соодветен здравствен третман за пациентите со мозочен удар, префрлајќи го товарот на нивните семејства, кои плаќаат од својот џеб за здравствените трошоци и третманите за рехабилитација.
Недостатокот на овој итен третман во јавниот систем, според Газменд Кодузи, експерт за здравствени политики, претставува уште еден пример за неуспех на политиката за „бесплатна здравствена заштита“ на владата на Рама.
„Денес, Албанците плаќаат 40 од 100 леки од својот џеб [за здравствена заштита], така што е потребно создавање пазар на здравствени услуги и универзална покриеност“, рече Кодузи, предавач по медицински науки и поранешен координатор за здравство во Демократската партија.
„Креирањето политики треба да обезбеди пристап за оваа категорија пациенти до услугите што им се потребни, со што ќе се овозможи услугите да бидат што е можно поблиску до нив и без финансиски трошоци“, додаде тој.
Принудно решение
Мозочните удари се предизвикани кога крвниот сад во мозокот се блокира [церебрална исхемија] или пукна [церебрална хеморагија]. Во отсуство на крв и кислород, мозочните клетки почнуваат да умираат, предизвикувајќи оштетување и на другите делови од телото. Првите знаци на мозочен удар може да се појават со ненадејно губење на рамнотежа, губење на видот на едното око, асиметрија на лицето или тешкотии во говорот.
Покрај големиот број на смртни случаи, Светската здравствена организација ги класифицира мозочните удари како водечка причина за инвалидитет на пациентите. Брзиот третман на пациентите со мозочен удар е предуслов за нивно преживување и рехабилитација.
Итната помош на регионалната болница Драч секојдневно прима околу 400 пациенти со различни патологии. Младиот доктор Ени Кани вели дека меѓу нив успеал да им помогне на 3-4 пациенти со мозочен удар по смена. Но, алатките со кои располага се речиси примитивни.
Кани изјави за БИРН дека најголемата регионална болница во земјата не нуди услуги за тромболиза и церебрален Angio-CT, скенер на крвни садови што ја исклучува или дијагностицира церебралната исхемија. Тие испраќаат сомнителни пациенти во Тирана, но тоа чини време и многу од нив ја пропуштаат можноста за тромболиза – третман со лекови за растворање на згрутчувањето што мора да се изврши во рок од 3-4 часа по мозочниот удар.
Друг голем проблем, според него, е неможноста да се изврши тромбектомија во државните болници – итна помош што државата е должна да им ја понуди на граѓаните и која се врши во рок од шест часа по мозочниот удар.
„Ако направиме паралела, тоа е исто како пациент кој претрпел напад на миокардот без стентирање или прстени“, рече Кани, додавајќи дека лекувањето на мозочниот удар речиси „не постои во Албанија“.
Недостатокот на оваа критична услуга за спасување живот во QSUNT се повтори во јули 2023 година, кога театарската актерка Ени Јани повика на финансиски придонеси, додека нејзиниот сопруг, актерот и режисер Генчи Фуга, беше во операционата сала на Американската болница 3 по мозочен удар.
По солидарната кампања на интернет, операцијата вредна 19.000 евра беше собрана за кратко време и за среќа Фуга успеа да ја преживее болеста. Неколку дена подоцна, и Советот на министри одобри одлука за покривање на трошоците за неговото лекување.
Но, многу други пациенти се лишени од овие можности.
По 47 години служба во заедницата, пензиониран педијатар од мало гратче во Централна Албанија доживеа церебрална исхемија во октомври 2023 година и, по кратко застанување во градската болница, итно беше префрлен во QSUT.
По извршените прегледи, неговото семејство дознало дека пациентот дефинитивно треба да оди на инвазивна процедура наречена тромбектомија, но процедурата не може да се изврши на QSUT.
Синот на пациентот разговараше за БИРН под услов да остане анонимен и неговото име беше сменето во Ерион*, како што објасни, неговите родители живеат во мал и политизиран град и може да станат плен на притисок.
Тој рече дека откако разговарал со лекарите, итно го однеле татко му во Американската болница, но нешто необично го погодило.
„И покрај тоа што се свесни дека оваа интервенција не е направена на КСУТ, на некој начин ја принудија мајка ми да потпише писмо, според кое дава согласност пациентот да се лекува во приватна болница“, рече Ериони и додаде: „Ова не беше наша волја.
Во американската болница интервенцијата била успешна и чинела 18 илјади евра, сума недостапна од нивниот семеен буџет. Неколку недели подоцна семејството се обратило до Министерството за здравство со барање за надоместување на трошоците за интервенцијата, но се уште не добиле одговор.
„Поаѓам од принципот дека здравството е бесплатно, па требаше да се избегнат трошоците за интервенција. 18 илјади евра се!“, вели Ериони и додава дека оваа сума е недостапна за просечно домаќинство.
„Не ја избравме приватната болница, туку тоа беше изнудено решение“, додаде тој, нагласувајќи дека се уште се чека конечен одговор од Министерството за здравство.
Неодговорено остана и барањето за надомест на сестрата на Арбен, која ја преживеа болеста откако подигна заеми и ги исцрпи животните заштеди за образованието на нивните деца за да ги плати трошоците за тромбектомија во Американската болница 3 минатата година. Неговата сестра и нејзиниот сопруг, двајцата сега во пензија, цел живот го отслужија во администрацијата, таа во Министерството за финансии, додека нејзиниот сопруг во Министерството за одбрана.
Жално е што државата вака се однесува кон вработените во сопствената администрација“, рече Арбен во очај.
Министерството за здравство не одговори на прашањата на БИРН до објавувањето на овој напис, дури ни по налогот издаден од Комесарот за право на информирање.
Без медицински капацитет
На вториот кат во Невролошката болница во КСУТ, се реконструира просторија во павилјонот за интервентна невро-радиологија. На крајот на февруари се демонтираше стар и речиси неупотребен апарат за ангиографија за да се отвори нов апарат неодамна купен за да се изврши третман со тромбектомија.
Но, немањето опрема не беше единствениот проблем што оваа интервенција речиси никогаш не беше изведена во Универзитетската болница „Мајка Тереза“.
Д-р Арбен Рроји, доктор од областа на неврорадиологија, објасни за БИРН дека уште една голема пречка е недостатокот на обучен кадар. Рожи е еден од двајцата лекари кои можат да направат тромбектомија во Албанија и моментално ја спроведува оваа процедура во Американската болница.
Запрашан колку обучени лекари моментално има во КСУТ, Рожи одговори: „само јас сум“.
„Дури и во приватната болница. Дури и ако опремата во QSUT се стави во функција наскоро, тоа сум само јас“, изјави докторот за БИРН.
„Можеме да понудиме онолку колку што можам да понудам во овој момент, но невозможно е лекувањето со овие човечки капацитети што ги имаме да се прави 24/7“, додаде тој, нагласувајќи дека ова профилирање недостига од наставната програма на Медицинскиот универзитет.
Докторот Рожи потсетува дека напорите за спроведување на интервенцијата во јавната болница започнаа пред 10 години, по збратимувањето што професорот Ментор Петрела го направи со болницата во Париз, но напорите пропаднаа поради недостаток на посветени материјали и обучен персонал.
Се чини дека ситуацијата не е многу променета.
Со купувањето на апаратот B-Plan Angiography, QSUT се подготвува повторно да тестира, но д-р Рожи не се надева на резултатите. Тој објаснува дека обуката на персоналот во земјите кои ја нудат оваа услуга трае најмалку две години, додека пак потребни се неколку тимови со ограничени часови за да се избегне изложување на медицинскиот персонал на радијација.
„Значи, не можам да направам 10 процедури, можам да направам една или две, не можете да останете на радијација толку долго“, рече Рожи.
„За разлика од хирургот кој може да остане во собата 10 часа и може да има физички замор, ние имаме и зрачење. Ова е причината зошто денес компаниите што произведуваат ангиографи создаваат роботи кои остануваат во просторијата, докторот останува надвор од околината и го насочува роботот“, додаде тој.
Докторот Рожи ги отфрла сомнежите дека недостигот на оваа услуга во јавната болница има за цел да го фаворизира приватниот сектор и нагласува дека тие со години барале опрема и квалификувани луѓе, но според него недостигала „економска сила“.
Да видиме колку ќе биде економски достапно кога ќе се постави опремата“, потенцира тој.
Пациентите скапо плаќаат за рехабилитација
Пациентите кои преживуваат мозочни удари трпат долгорочни здравствени последици, додека јавните услуги за нивна рехабилитација исто така речиси и да не постојат. Обично овие пациенти се обраќаат до приватниот сектор за физиотерапија за враќање на движењето, говорна терапија за враќање на способноста за зборување, психолог, а во случаи на парализа дури и помош од негувател. Плаќањата се движат од 20 илјади до над 100 илјади леки месечно.
Шефот на Одделението за неврологија во Универзитетската болница, Јера Круја, смета дека физичката рехабилитација е многу важна за пациентите кои претрпеле пречки во движењето, но таа го признава недостатокот на наменски структури за рехабилитација.
Круја за БИРН изјави дека ваква рехабилитациска установа била создадена во периодот од 2012 до 2014 година на кат-1 во зградата на Неврологија, а нејзината идеја била услугата да се прошири во две смени, опслужувајќи ги и амбулантите кои биле отпуштени од болницата.
Но, по неговото инаугурирање во 2015 година, овој оддел беше одвоен од Неврологија и стана унифициран сервис за целиот QSUT. Од опсервација на крајот на февруари, на -1 кат се одржуваа само дневни консултации, додека на ред чекаа пациенти со различни невролошки дијагнози.
„Мое мислење е дека услугите за рехабилитација треба да се зајакнат во болниците, но особено во амбулантите, за сите невролошки пациенти со моторни дефицити“, рече Круја, нагласувајќи дека ваквите дневни центри многу ќе им олеснат на пациентите и нивните семејства.
Во отсуство на вакви центри, Лорета и нејзината сестра обезбедуваат услуги приватно по месечен трошок до 160 илјади нови леки месечно за нивната мајка која доживеала мозочен удар.
По професија општ лекар, Лорета ја опишува нивната „исцрпувачка и вознемирена“ реалност по болеста на нејзината мајка.
„На мајката и треба 24-часовен мониторинг, бидејќи има проблеми со рамнотежата и моторни (мобилни) оштетувања. Таа не може сама да ги извршува секојдневните активности“, вели Лорета.
„Јас и сестра ми ги носиме месечните трошоци за лекови за уринарна инконтиненција, абсорбенти, лекови без рецепт за хипертензија, дијабетес. Човечката цена е непроценлива“, додаде таа.
Аниса, исто така, изјави за БИРН дека се соочила со огромен предизвик откако нејзиниот татко доживеал церебрална исхемија и останал парализиран на едната страна. По 5-дневниот престој на интензивна нега, Аниса вели дека лекарите ја отпуштиле од болница, иако не можела да стане и и требала медицинска сестра.
„Лековите ги купивме сами и не знаеме дали некој од нив е вратен. Заштедите и родителите ги потрошивме за да се справиме со болеста и последиците за нашиот татко, кој го чува неговата 72-годишна мајка“, вели Аниса, додавајќи дека по напуштањето на болницата потрошиле 500 илјади нови апарати и 1000 леки за специјална опрема.
„Побарав агенција која дава услуги за овие случаи, 6 илјади нови пелени беше промена на пелена, од 65 илјади оди на 70 илјади за негувател, не можеме да си го дозволиме“, додаде таа.
Ерион, исто така, изјави за БИРН дека освен процедурата за тромбектомија, државата не обезбедила поддршка за фазата на рехабилитација на неговиот татко. Семејството купило велосипед и инвалидска количка за значителни суми, а приватно ангажираат физиотерапевт за 2.000 леки по сесија.
„Секоја услуга ја дава мајка ми“, рече Ериони и додаде: „Татко ми остана парализиран од траумата“.
*Имињата се променети за да се заштити анонимноста на пациентите и нивните семејства.
/БИРН
