Во Куманово се протестира, во Скопје се најавуваат протести откако илјадници граѓани во последниве недели добија покани од Управата за јавни приходи да пријават доход остварен во странство, а дел од нив реагираат дека се бараат обврски за приходи од пред пет години – најчесто за 2020 година – што кај јавноста ја отвори наједноставната, но и најопасната претпоставка: дека државата „копа наназад“ затоа што ѝ требаат пари.
Директорката на УЈП, Елена Петрова, денеска јавно ја отфрли токму таа теза. Таа тврди дека не станува збор за ретроактивно оданочување, ниту за „покривање состојби како немање пари во буџетот“, туку за примена на правило што постои „отсекогаш“: даночните резиденти во државата имаат обврска да го пријават и оданочат целокупниот доход – и оној остварен дома, и оној остварен надвор.
Според бројките што ги изнесе, УЈП досега упатила околу 10.000 покани до граѓани кои треба да го пријават доходот остварен во странство. По тие покани, околу 1.200 лица доброволно поднеле пресметки, а околу 1.300 се задолжени со даночни решенија. За овие 2.500 лица пресметаниот данок изнесува „скоро еден милион евра“, при што Петрова нагласува дека тие се само „една четвртина“ од повиканите, а процесот сè уште трае.
Во истото обраќање, Петрова изнесе и поширок фискален контекст: заклучно со 30 ноември, во државниот буџет по основ на даноци и придонеси биле собрани 3,97 милијарди евра – за 268 милиони повеќе од истиот период лани, со пораст на приходите од даноци од 6,5% и на придонесите од 8,7%. Тоа, индиректно, е аргументот со кој УЈП сака да ја пресече јавната перцепција дека акцијата е диктирана од „дупка во касата“, а не од даночна политика.
Зошто тогаш се стигнува „пет години наназад“? Во јавни појаснувања, Петрова вели дека УЈП се вратила до 2020 година затоа што тоа е „законскиот лимит“ во кој институцијата може да постапува. Во истата рамка, таа ги опиша и типичните категории што се на удар: лица што работеле на брод, биле на печалба или работеле за странски компании од Македонија, како и фриленсери со приливи од странство.
Клучната точка што ги збунува граѓаните е двојното оданочување. Според појаснувањата, ако со земјата каде е остварен доходот постои договор за избегнување на двојно оданочување, УЈП утврдува дали даночниот обврзник има право на даночен кредит или целосно ослободување, или пак треба да доплати разлика. Во одредени случаи, може да се случи данокот прво да се плати тука, а потоа да се бара поврат од другата држава – сценарио што кај граѓаните создава дополнителен стрес и правна несигурност.
УЈП, исто така, ја повторува дефиницијата за даночен резидент: лице што најмалку 183 дена во годината живеело во Македонија, но се проверуваат и „витални интереси“ – живеалиште, семејство и други врски што укажуваат каде е центарот на животот. Токму тука настануваат најмногу практични дилеми: луѓе што привремено работеле надвор, оствариле високи приходи и ги вложиле во недвижност, а денес добиваат покани и прашуваат како да платат данок за пари што веќе се потрошени „пред пет години“.
Во позадина, значајно е и она што засега останува недоречено: дали комуникацијата на институциите ќе биде доволно јасна за да разграничи кој навистина има даночен долг, кој има право на кредит/ослободување поради платен данок во странство, и кој е повикан затоа што системите регистрирале прилив, но без целосна слика за статусот и договорите. Во спротивно, акцијата лесно може да остане запаметена не како „фер оданочување“, туку како лов на стари приходи со нова административна реторика.
